اقتصاد اسلامی در سال‌های 1980 میلادی به بریتانیا رسید و حالا این کشور مدت‌ها است که یکی از مهم‌ترین و نوآورترین مراکز مالی دنیا شناخته می‌شود و موقعیت خود را به عنوان قطب غربی اقتصاد اسلامی تقویت کرده است. در آن سال‌ها، تعدادی از بانک‌های سرمایه‌گذاری، محصولاتی سفارشی مطابق با قوانین اسلام به مشتریان خاورمیانه‌ای خود عرضه می‌کردند که عمدتا در حوزه‌های تامین مالی تجاری، اجاره و تامین مالی پروژه بود.

این صنعت زمانی در بریتانیا شتاب گرفت که حمایت‌های سیاسی و قانونی از آن آغاز شد. در سال 2000 یک کارگروه اقتصاد اسلامی تحت مدیریت رییس بانک بارکلیز و رییس بانک مرکزی انگلستان، آغاز به کار کرد. این کارگروه متشکل از نمایندگان خزانه‌داری، شورای وام‌دهندگان رهنی، موسسات مالی و اعضای جوامع اسلامی بریتانیا بود. از زمان تشکیل این کارگروه، دولت بریتانیا و قانون‌گذاران این کشور تلاش کردند محیط بازاری ایجاد کنند که تبعیضی میان بانک‌های اسلامی و مشتریان آنها با بانک‌های معمولی نباشد. پیشرفت این صنعت، وسعت خدمات و محصولات را بیشتر کرد و رقابت با موسسات مالی معمولی شروع شد.

در حال حاضر، شهر لندن، رهبر جهانی تجارت ارز، تکنولوژی مالی، بانکداری فرامرزی، مدیریت دارایی و غیره محسوب می‌شود. همچنین اصلی‌ترین مرکز اقتصاد اسلامی خارج از دنیای اسلام است، به‌طوری که دارایی‌های موسسات واقع در انگلستان که خدمات اقتصاد اسلامی ارائه می‌دهند، در مجموع به بیش از 5 میلیارد دلار می‌رسد.

در سال 2012 بریتانیا نهمین کشور از لحاظ دارایی‌های اسلامی شناخته شد. از آن زمان، بیش از 20 بانک در این کشور، خدمات اسلامی ارائه می‌دهند و پنج بانک از این 20 بانک به طور کامل بر مبنای اصول اسلامی کار می‌کنند؛ از جمله بانک الریان.

قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بانک اسلامی در غرب

بانک الریان (Al Rayan Bank) قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بانک اسلامی در بریتانیا است. این بانک که در سال 2004 تاسیس شده و در سال 2019 پانزدهمین سالگرد شروع به کارش را جشن گرفت، در حال حاضر به بیش از 85 هزار مشتری در سراسر بریتانیا خدمات می‌دهد.

بانک الریان بزرگ‌ترین ارائه‌کننده تسهیلات مسکن در بریتانیا است و اولین بانکی است که بانکداری اسلامی را به این کشور آورده است. همچنین الریان یکی از معدود ارائه‌دهندگان خدمات حساب جاری اسلامی است و متنوع‌ترین خدمات حساب پس‌انداز مطابق با قوانین اسلام را عرضه می‌کند؛ از جمله «حساب پس‌انداز شخصی» (ISA، نوعی حساب سرمایه‌گذاری که مالیات بر درآمد آن کمتر از حد معمول است و به سود ناشی از افزایش ارزش سهام مالیاتی تعلق نمی‌گیرد) که در انگلستان منحصر به فرد است.

امیر فردوس، مدیر مالی الریان می‌گوید: «اقتصاد اسلامی موقعیت انگلستان را به عنوان یک قطب مالی جهانی تقویت کرده است.»

سال گذشته، الریان اولین بانک دنیا بود که اوراق قرضه اسلامی یا صکوک در یک کشور غیرمسلمان صادر کرد. در همین زمان، تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار در بورس لندن به ارزش 250 میلیون پوند، بالاترین رتبه AAA (رتبه‌ای اعتباری که بالاترین ظرفیت پایبندی به تعهدات مالی را نشان می‌دهد) را از سوی شرکت خدمات مالی استاندارد اند پورز (S&P) و موسسه مودیز دریافت کرد و پذیره‌نویسی قابل توجهی داشت که نشان‌دهنده تقاضای فراوان برای ابزارهای تامین مالی اسلامی موجود در بازار است.

اما اقتصاد اسلامی، علاوه بر اینکه جایگاه خود را در میان جوامع مسلمان بریتانیا تقویت کرده، مخاطبین گسترده‌تری را جذب می‌کند. بیش از یک سوم مشتریان بانک الریان در حال حاضر، غیرمسلمان هستند و در برخی دسته‌بندی‌های محصولی، نسبت مشتریان غیرمسلمان به مسلمان حتی بیشتر است. در واقع، بیش از 80 درصد کلیه مشتریان سپرده ثابت، مسلمان نیستند.

به هر حال، با اینکه بانک الریان گام‌های بلندی برای افزایش آگاهی و شناخت نسبت به اقتصاد اسلامی در بریتانیا برداشته، هنوز اقدامات بیشتری لازم است تا مخاطبین غیرمسلمان جذب این نوع بانکداری شوند.

برگزیت و اقتصاد اسلامی

خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا که به یک ابهام سیاسی و اقتصادی در دنیا تبدیل شده، می‌تواند سلطه لندن را به عنوان یک مرکز مالی به خطر بیندازد، چرا که شرکت‌های داخلی برای فروش محصولات خود در اتحادیه اروپا به سختی خواهند افتاد. نظرسنجی رویترز نشان می‌دهد حدود 10 هزار شغل در حوزه مالی، طی چند سال آینده در بریتانیا از بین خواهد رفت.

به گفته کارشناسان، در این موقعیت، بریتانیا می‌تواند از بانکداری اسلامی به عنوان یک اهرم استفاده و روابط خود را با کشورهای جنوب شرقی آسیا و حوزه خلیج فارس به عنوان دو مرکز اصلی بانکداری اسلامی تقویت کند؛ به‌خصوص وقتی قرار باشد جذب سرمایه از خارج بیشتر شود و فرصت‌های تجاری در دنیای پسا-برگزیت تضمین شود. به گفته کارشناسان، برگزیت تمایل دولت بریتانیا را به اقتصاد اسلامی بیشتر می‌کند و ارتباطات اقتصادی آن را با کشورهای غیراروپایی افزایش می‌دهد.

به طور کلی، اقتصاد اسلامی سهم چندان بزرگی در بخش بانکداری داخلی انلگستان ندارد و بنابراین فشارهایی که بانکداری اسلامی متحمل می‌شود، ریسک‌هایی سیستماتیک برای بریتانیا نخواهد داشت. اما احتمال عدم حصول توافق برای خروج بریتانیا از اتحادیه در ضرب‌الاجل تعیین شده جدید در تاریخ 31 اکتبر، نگرانی‌هایی را در میان سرمایه‌گذاران نسبت به صنعت اقتصاد اسلامی برانگیخته است.

با توجه به اینکه تمرکز اصلی بانک‌های اسلامی بر کسب‌وکار بانکداری داخلی انگلستان است، این بانک‌ها با ریسک‌های برگزیت مشابه سایر بانک‌های معمولی مواجهند. اثر مخرب برگزیت بدون توافق، بر اقتصاد انگلستان و قیمت دارایی‌ها، به ویژه در حوزه املاک که فعالیت بیشتر بانک‌های اسلامی بر آن متمرکز است، کیفیت دارایی‌های بانک‌های اسلامی را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. البته سرمایه‌سازی نسبتا قوی بانک‌های اسلامی، ضربه‌‌گیری قوی در برابر این اثرات منفی است.

صنعتی همه‌گیر

اقتصاد اسلامی با تاکید بر اصول توزیع عادلانه سود و ثروت، تجارت منصفانه و رفاه کل جامعه، گزینه‌های بانکداری اخلاقی برای همه شهروندان، صرف نظر از دین و مذهب آنها ارائه می‌کند. مشتریان بانکی، بیش از پیش می‌خواهند بدانند سپرده‌های آنها کجا سرمایه‌گذاری می‌شود و ماهیت اخلاقی و پاسخگوی بانکداری اسلامی، این انتخاب را به آنها می‌دهد.  

اقتصاد اسلامی به وضوح جای خود را در میان مسلمانان و غیرمسلمانان به یک اندازه باز کرده است. هر چقدر آگاهی و شناخت نسبت به قوانین اقتصاد اسلامی بیشتر می‌شود، ناگزیر باید فرصت‌هایی که اقتصاد اسلامی برای مخاطبین جدید فراهم می‌کند، ارتقا یابند. این موضوع در نهایت باعث رشد این بخش شده و جایگاه بریتانیا را در خط مقدم اقتصاد و امور مالی جهانی تقویت خواهد کرد.

نمودار